آیه اسراء

آیه اسراء اولین آیه سوره اسراء است که جلوه‌ای از علم و قدرت خدا را در واقعه معراج نشان می‌دهد. به گفته شهید مطهری این آیه یکی از معجزات پیامبر(ص) را ترسیم کرده است.

به نوشته مکارم شیرازی آیه اسراء یکی از آيات فراوانى است که در قرآن مجيد آمده و به تنهايى صراحتى در مسأله اعجاز رسول اکرم(ص) ندارد، ولى به ضميمه رواياتى كه از پيشوايان دين يا در شأن نزول‌ها و تواريخ در توضيح و تفسير آن آمده از معجزات متعدد پیامبر(ص) خبر مى‌دهد.

معرفی، متن و ترجمه

به آیه نخست سوره اسراء که در آن به واقعه سیر پیامبر(ص) از مسجد الحرام به سمت مسجدالاقصی اشاره شده، آیه اسراء گفته می‌شود.

محتوا

به گفته آیت‌الله مکارم شیرازی، مفسر شیعه، این آیه فقط بر حركت رسول اكرم(ص) از مسجد الحرام به مسجد الاقصی دلالت می‌کند و از سير ایشان به آسمانها بحثی نکرده‌است و این مطلب را می‌توان از آیات آغازین سوره نجم استفاده کرد. هدف سفر از مسجد الحرام به مسجد الاقصى مشاهده آيات و نشانه‌هاى بزرگ خداوند در جهان آفرينش بوده‌است تا پيغمبر گرامى اسلام از نزديك آثار عظمت او را با چشم ببيند و دل آگاه او آگاه‌تر گردد.

به نظر علامه طباطبایی، نویسنده تفسیر المیزان، آیه اسراء دلالت دارد بر اینکه باید خدایی منزه شمرده شود که با عظمت و کبریایش و قدرت بالغه‌اش و سلطانش بنده‌اش حضرت محمد(ص) را در دل یک شب از مسجد الحرام به مسجد الاقصی بُرد؛ همان مسجد الاقصایی که در بیت المقدس است و خدا پیرامونش را مبارک ساخته است. برای اینکه با عظمت و کبریایش آيات بزرگترش را به او نشان بدهد. خدا این کار را کرد چون سميع و بصير است و گفتار او را شنیده و حالش را دیده و دانسته که وی شایسته این کرامت است. آیت‌الله سبحانی، از مراجع تقلید و مفسر شیعه، از ظاهر آیه اسراء برداشت کرده است که:

1. تعبیر «سبحان الّذی» اشاره به تنزیه خدا از هر نقص و عجز است و بر این مطلب دلالت می‌کند که پیامبر اکرم(ص) این سفر را نه با نیروی بشری بلکه در پرتو قدرت غیبی الهی انجام داد و تعبیر «أسری» تأکید بر این مطلب است که عامل اصلی سیر و حرکت خدا است.
2. این سفر شبانگاه صورت گرفته است و این مطلب علاوه بر لفظ «لیلا» از کلمه «أسری» نیز استفاده می‌شود، زیرا عرب لفظ مزبور را در «شب روی» به کار می‌برد.
3. با اینکه ابتدای این سفر از خانه «أمّ هانی» دختر ابو طالب بود؛ خدا آغاز آن را «مسجد الحرام» معرفی فرموده است. شاید بدین دلیل است که عرب، همه مکّه را حرم خدا می‌خواند. از این‌رو، تمام آن نقاط حکم مسجد و حرم خدا را داشته است. بنابراین، صحیح است که بفرماید: «أسری من المسجد الحرام؛ از مسجد الحرام سیر داد.» و بنا به برخی از روایات آغاز سیر از مسجد الحرام بوده است. این آیه اگر چه مبدأ سیر را مسجد الحرام و پایان آن را «مسجد الاقصی» معرفی می‌کند، ولی هرگز منافاتی ندارد که پیامبر علاوه بر این، سیر دیگری به سوی عالم بالا داشته باشد، زیرا این آیه فقط این قسمت از مسافرت را بیان نموده و قسمت دیگر از برنامه سفر را، آیات سوره «و النجم» متعرض است.
4. پیامبر گرامی با بدن و روح سیر نموده است نه فقط با روح و گواه آن لفظ «بعبده» است که در «بدن با روح» به کار می‌رود و هرگاه معراج وی تنها به صورت روحانی بود، لازم بود بفرماید: «بروحه».
5. غرض از این سیر با شکوه، شناساندن مراتب وجود و نشان دادن جهان بزرگ هستی بوده است.

کاربرد کلامی

آیت‌الله مطهری از آیه اسراء به عنوان بیانگر یکی از معجزات پیامبر(ص) یاد کرده‌است. او می‌گوید آیه اسراء یکی از چند معجزه رسول اکرم(ص) را مطرح می‌کند که در قرآن به طور صريح آمده‌است. در این آیه در كمال صراحت يك سفر غير عادى جسمانى براى رسول اللَّه نقل شده‌است. وی افزوده‌است سفر کردن پیامبر(ص) از مسجد الحرام به فلسطين در یک شب در دوره‌اى كه مركب تندرو آن، شتر بوده و جت و جمبوجت اختراع نشده، غير از معجزه نیست. بنابر گزارش مطهری، وقتى اين آيه نازل شد كفار قريش از پیامبر جویای دلیل شدند و رسول اللَّه در جواب آنان خصوصيات قافله‌اى را كه از شام به مكه مى‌آمد نقل كرد و حتی مکان استراحت آنها را مشخص ساخت و گفتگویشان با يكديگر را شرح داد و بر كفار قريش نیز ثابت شد كه او از كنار قافله آنان گذشته‌است.

به نوشته آیت‌الله جعفر سبحانی، مرجع تقلید و مفسر، در تفسیر موضوعی منشور جاوید معراج در دل شب از مسجد الحرام تا مسجد اقصى يكى از معجزات پيامبر (ص)است كه هم پيامبر مدعى آن بود وهم قرآن به صراحت كامل از آن در آیه اسراء خبر داده و این سیر بدون وسائل امروزى، اعجاز و خارج از توانايى بشر بود.

به نوشته ناصر مکارم شیرازی، مرجع تقلید و مفسر معاصر، در تفسیر موضوعی پیام قرآن، آيات فراوان ديگرى در قرآن مجيد داريم كه هر چند به تنهايى صراحتى در مسأله اعجاز رسول اکرم(ص) ندارند، ولى به ضميمه رواياتى كه از پيشوايان دين يا در شأن نزول‌ها و تواريخ در توضيح و تفسير آن آمده از معجزات فراوان ديگرى از پيامبر اسلام(ص) خبر مى‌دهد مثلا در نخستين آيه سوره اسراء مى‌خوانيم: «پاك و منزّه است آن كس كه بنده‌اش را در يك شب، از مسجدالحرام به مسجدالأقصى- كه گرداگردش را پربركت ساخته‌ايم- برد، تا برخى از نشانه‌هاى خود را به او ارائه دهيم؛ چرا كه او شنوا و بينا است.»: سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنْ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّه هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ. بدون شك رفتن از مسجد الحرام به مسجد الاقصى- و از آن فراتر رفتن به آسمان‌ها مخصوصاً در شرايط آن زمان يك امر خارق العاده بوده‌است ولى تا مردم چنين جريانى را مشاهده نكنند، مى‌تواند جنبه اعجاز داشته باشد و در طريق اثبات دعوى پيامبر(ص) قرار گيرد. ولى روايات اسلامى نشان مى‌دهد كه مردم در جريان اين امر قرار گرفتند از طريق اخبارى كه پيامبر(ص) از كاروان يا كاروان‌هايى كه در مسير راه مكه و شام بودند؛ گزارش داد. از امام صادق(ع) نقل شده كه: پيامبر(ص) به آنها خبر داد كه كاروان ابوسفيان را در كنار چاه آب فلان قبيله ديدم كه يكى از شترهاى خود را كه سرخ مو بود گم كرده بودند و نشانه‌هاى بازار شام كه هرگز به آنجا نرفته بود براى آنها بازگو كرد.

جستارهای وابسته

پانویس

منابع